Czy rachmistrz spisowy jest "osobą uprawnioną"? |
Zakres obowiązków rachmistrzów – zleceniobiorców wynika z łączącej ich z GUS umowy zlecenia, a nie bezpośrednio z Ustawy, bądź stosunku mianowania, czy powołania. Zgodnie więc z utrwaloną w orzecznictwie definicją innych (obok funkcjonariuszy) osób uprawnionych do wystawienia dokumentu, nie spełniają oni cech podmiotu z art. 271 Kodeksu Karnego.
Według utrwalonego zapatrywania judykatury i doktryny prawa karnego, pojęcie innej osoby uprawnionejw przestępstwie poświadczania nieprawdy w dokumencie należy interpretować wąsko, obejmując nim wyłącznie te osoby, które na mocy szczególnej regulacji otrzymują prawo do sporządzenia dokumentu, któremu – podobnie jak w przypadku dokumentów sporządzanych przez funkcjonariuszy – przysługuje cecha zaufania publicznego. … Nie należy uprawnienia, o którym mowa w art. 271, utożsamiać z pojęciem upoważnienia. (W. Wróbel. T. Sroka, w: W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks Karny, Część szczególna, T. II, Warszawa 2017, ss. 736-737 cytujący zgodną z ww. poglądem literaturę i orzecznictwo). Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 czerwca 2022 r. IV KK 657/21 stwierdza: „Przestępstwo z art. 271 § 1 KK, tzw. fałsz intelektualny jest przestępstwem indywidualnym, którego podmiotem może być wyłącznie funkcjonariusz publiczny, albo inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu. Uprawnienie innej osoby do wystawienia określonego dokumentu musi wynikać z określonej regulacji prawnej, mocą której dokument sporządzony przez taką osobę uzyskuje cechę zaufania publicznego, podobnie jak dokument sporządzony przez funkcjonariusza publicznego. Uprawnienie to sytuuje zatem „inną osobę” na płaszczyźnie zbliżonej do funkcjonariusza publicznego.” W cyt. Wyroku Sąd Najwyższy uznał kasację za oczywiście zasadną z powodu rozszerzenia przez Sądy obu instancji znaczenia „innej osoby uprawnionej”.
Regulacja Kodeksu Karnego z 1966 r. statuująca przestępstwo fałszerstwa intelektualnego w art. 266 § 1 dKK zawierała sformułowanie: „Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba upoważniona do wystawienia dokumentu”. To niedostatecznie precyzyjne wyrażenie zastąpiono wyrażeniem „osoba uprawniona” – jednoznacznie przesądzając, że znamię uprawnienia różni się od upoważnienia właśnie pod względem źródła umocowania do wystawienia dokumentu. Osoby upoważnione na jakiejkolwiek podstawie, np. stosunku prawa cywilnego, nie są podmiotowo zdolne do popełnienia przestępstwa fałszerstwa intelektualnego.
Nie ma charakteru uprawnienia w rozumieniu art. 271 § 1 KK obowiązek sporządzania określonych dokumentów wyłącznie na mocy stosunku prawnego łączącego strony umowy, na podstawie których sporządzająca je strona otrzymuje wynagrodzenie umowne. (Wyrok SN z 5 października 2005 r., II K 126/05, Wyrok SN z 15 lutego 2017 r., II KK 347/16. Oskarżony nie jest więc „inną osobą uprawnioną” w rozumieniu art. 271 KK, ponieważ jego pozycja i obowiązki nie wynikały z przyznania uprawnień jakimkolwiek aktem prawnym bądź aktem władzy publicznej, ale z umowy zlecenia tworzącej stosunek prawa cywilnego.
Pojęcie innej osoby uprawnionej obejmuje wyłącznie podmioty, które na mocy ściśle określonej kompetencji, lub podstawy wynikającej z przepisów prawa, wystawiają na rzecz innej osoby dokument odnośnie okoliczności mających znaczenie prawne (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 18 kwietnia 2013 r. II KK 97/13). Jak wskazano w Postanowieniu Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15.3.2013 r., V KK 433/12: Posłużenie się w art. 271 § 1 KK zwrotem „inna uprawniona osoba” oznacza, że chodzi o uzyskanie uprawnienia w sposób wynikający z regulacji obowiązujących w określonej dziedzinie. ... Przepis art. 271 § 1 KK sankcjonuje czynność polegającą na „wystawieniu” dokumentu. Z wystawieniem dokumentu mamy do czynienia wówczas, gdy osoby go sporządzające, nawet jeśli nie są funkcjonariuszami publicznymi, to realizują w ten sposób wynikające z przepisów uprawnienie do sporządzenia dokumentów, które odnoszą skutki także w sferze publicznej.”
Pojęcie innej osoby uprawnionej z art. 271 § 1 Kodeksu Karnego Sąd powinien skonfrontować z rolą i umocowaniem rachmistrza wynikającymi z art. 17b pkt 2) i art. art. 36 ust. 2. Ustawy o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. Ustawa w art 36 ust 1 i 2 wyraźnie rozdziela kategorie rachmistrzów i ich umocowania, inaczej traktując pracowników jednostek służb statystyki publicznej, wyznaczonych przez zastępców wojewódzkich komisarzy spisowych oraz zleceniobiorców. Zakres obowiązków rachmistrzów – zleceniobiorców wynika z łączącej ich z GUS umowy zlecenia, a nie bezpośrednio z Ustawy, bądź stosunku mianowania, czy powołania. Zgodnie więc z utrwaloną w orzecznictwie definicją innych (obok funkcjonariuszy) osób uprawnionych do wystawienia dokumentu, nie spełniają oni cech podmiotu z art. 271 Kodeksu Karnego.
Skazanie zleceniobiorcy upoważnionego do działania na podstawie umowy zlecenia (niezależnie od braku jego upoważnienia do wystawiania jakiegokolwiek dokumentu) jako „innej osoby uprawnionej”, byłoby oparte na rażącym błędzie rozszerzającej wykładni prawa materialnego.
